Jak i po co badać krew?

Analiza krwi pomaga kontrolować proces treningowy. Podpowiadamy, co zrobić, aby wyniki były jak najbardziej miarodajne.

Trening sportowy, szczególnie na zaawansowanym poziomie, stanowi znaczne wyzwanie dla organizmu każdego człowieka. Istotne jest zatem zaspokojenie potrzeb organizmu tak, aby mogły bez przeszkód zachodzić procesy adaptacyjne, niezbędne dla ciągłej poprawy wyników sportowych. Jednocześnie istotne jest także zapewnienie jak najlepszego stanu zdrowia, aby można było bez problemów realizować założenia treningowe. Jednym ze sposobów kontroli procesu treningowego są badania krwi. Dzięki nim możliwa jest ocena stanu zdrowia, wykrycie występowania ewentualnych niedoborów makro- i mikroelementów oraz ocena wpływu stosowanych obciążeń treningowych lub startowych na organizm.

Przygotuj się!

Nieodpowiednie przygotowanie pacjenta jest jedną przyczyn występowania błędów w tzw. fazie przedanalitycznej, która obejmuje wszystkie czynności do momentu wykonywania samej analizy. Składają się na nią głównie takie elementy jak przygotowanie do badań, pobranie krwi czy transport próbek do laboratorium. Błędy powstałe na tym etapie badań mogą w istotny sposób wypłynąć na ostateczne wyniki badań krwi. Szacuje się, że 50-60 proc. błędów przedanalitycznych związanych jest z niewłaściwą jakością badanej próbki. O ile przeważnie badany nie ma dużego wpływu na błędy związane z pobraniem krwi czy transportem próbki, o tyle głównie od niego zależy prawidłowe przygotowanie do samego pobrania krwi, o czym za chwilę.

Czas pobrania krwi

Niektóre parametry krwi wykazują zmienność dobową, czyli ich stężenie zależy od pory dnia, w której została pobrana krew. Przykładowo, najwyższe stężenie kortyzolu (hormonu stresu) występuje ok. godziny 6 rano, następnie spada w ciągu dnia, osiągając najniższe stężenie w godzinach wieczornych. Różnica pomiędzy najwyższym i najniższym jego stężeniem może wynosić nawet 200 proc. Mniejsze zmiany występują w przypadku takich parametrów, jak np.: stężenie hemoglobiny, żelaza czy potasu. Z tego też powodu zakresy referencyjne określane są dla wyników badań krwi, pobieranej w godzinach 7-9 rano.

Oddawanie krwi do badań o stałej porze dnia (rano), pozwala uniknąć wpływu zmienności dobowej na uzyskiwane wyniki. Dodatkowo, możliwe staje się porównywanie wyników z różnych terminów badań.

Dlaczego krew oddajemy na czczo?

Spożycie posiłku przed pobraniem krwi może w różnoraki sposób wpłynąć na wyniki badań, dlatego zaleca się nie jeść przez 12 godzin przed badaniem. Przede wszystkim, posiłek może istotnie podnieść wartości takich parametrów, jak glukoza, triglicerydy, bilirubina czy aminotransferaza asparaginianowa (Aspat, GOT). Są to jedne z podstawowych parametrów do oceny stanu zdrowia. Podwyższone stężenie glukozy sugeruje niebezpieczeństwo występowania cukrzycy i jego wykrycie powinno skutkować dalszą diagnostyką w tym kierunku.
Kolejnym wskazaniem do pobierania krwi na czczo jest fakt zaburzenia oznaczeń innych parametrów w przypadku, gdy badana próbka jest mętna, tzw. „lipemiczna”. Dzieje się tak po posiłku, z powodu obecności we krwi chylomikronów (cząsteczek odpowiedzialnych za transport związków tłuszczowych) lub podwyższonego stężenia triglicerydów.

Należy pamiętać, że „na czczo” oznacza także brak spożywania napojów, z tym że nie 12 godzin przed pobraniem krwi, a co najmniej 2 godziny. Spożywanie napojów zawierających węglowodany (np.: napoje izotoniczne, słodzona kawa czy herbata) może wpłynąć na wartości parametrów gospodarki węglowodanowej (glukoza, insulina). Jeżeli dodatkowo kawa wzbogacona jest mleczkiem lub śmietanką, zaburzeniu ulegają wyniki parametrów profilu lipidowego. Można w ten sposób także doprowadzić do powstania próbki lipemicznej. Także kawa czy herbata niesłodzone mogą wpłynąć niekorzystnie na wyniki badań, poprzez zawartą w nich kofeinę lub teinę.

Spożywanie w przededniu badań alkoholu może zawyżyć wartości aktywności enzymów wątrobowych. Dopuszczalne jest za to spożycie wody mineralnej, ale również w umiarkowanych dawkach. Wypicie znacznych ilości płynów przed badaniem może doprowadzić do sztucznego rozcieńczenia krwi, skutkującego obniżonymi wartościami takich parametrów, jak hematokryt, hemoglobina czy liczba czerwonych krwinek.

Znaczenie diety

Dieta jest jednym z głównych czynników wpływających na wyniki badań krwi. Wcześniej opisany został wpływ pojedynczego posiłku, jednakże pewne efekty mogą wystąpić w związku z dietą stosowaną na co dzień. Dieta wysokobiałkowa zawyża stężenia m. in. mocznika. Z kolei dieta uboga w węglowodany obniża stężenie kwasu mlekowego, co może niekorzystnie oddziaływać na wyniki testów wydolnościowych, opierających się na pomiarach mleczanu. Jeżeli zatem stosuje się specjalną dietę (np.: redukcyjną, przy odchudzaniu), to badania krwi powinno przeprowadzić się przed rozpoczęciem diety lub 1-2 tygodnie po jej zakończeniu. Jeżeli dieta stosowana jest przed dłuższy okres (kilka miesięcy), to badania powinno się wykonywać po kilku tygodniach jej stosowania, kiedy organizm już się do niej „przyzwyczai”.

Wysiłek fizyczny a badania krwi

W przypadku badań, mających na celu ogólną ocenę stanu zdrowia, zmiany chemizmu krwi, spowodowane wysiłkiem fizycznym, mogą w istotny sposób utrudnić lub uniemożliwić właściwą interpretację wyników badań i odróżnienie stanów fizjologicznych od patologii. Zaburzenia parametrów krwi wywoływać może nadmierne uwalnianie badanych substancji w czasie pracy mięśni lub ich zwiększone wytwarzanie w szlakach metabolicznych.

Przykładowymi parametrami mogą być enzymy, tj.: kinaza kreatynowa, aminotransferaza asparaginianowa (Aspat, GOT) lub dehydrogenaza mleczanowa (LDH), czy inne substancje np.: mocznik, białko, kortyzol, testosteron. Podwyższenie stężenia bilirubiny całkowitej może być efektem nadmiernego rozpadu krwinek czerwonych, spowodowanego np.: uderzaniem stopami o podłoże w trakcie długotrwałego biegu.

Wysiłek fizyczny może także podnosić stężenia parametrów biorących udział w tzw. reakcji ostrej fazy. Przykładami mogą być białko CRP czy ferrytyna. Wymienione parametry pomocne są przy ocenie zaburzeń pracy takich narządów jak nerki czy wątroba, oraz oceny między innymi gospodarki żelazem w organizmie.

Innym mechanizmem zmian parametrów krwi pod wpływem wysiłku fizycznego, jest zmniejszanie lub zwiększanie objętości osocza. Większość wskaźników mierzonych jest jako stężenie analitu w jednostce objętości. Zmiany objętości osocza, spowodowane odwodnieniem wywołanym np.: nadmiernym poceniem czy niewystarczającą podażą płynów, mogą skutkować zwiększeniem wartości badanych parametrów. Natomiast, nadmierne zwiększenie objętości osocza, może powodować zmniejszenie wartości parametrów krwi. Przykładem tego zjawiska jest tzw. „anemia sportowa”, czyli obniżenie wartości liczby czerwonych krwinek, hemoglobiny i hematokrytu, spowodowane zwiększeniem objętości osocza. Może to sugerować występowanie zaburzeń gospodarki żelazem w organizmie, a jest fizjologiczną odpowiedzią organizmu na wysiłek fizyczny.

Leki i kontuzje

Kontuzje, a dokładnie uruchomione za ich przyczyną procesy obronne oraz procesy związane z gojeniem, nie są obojętne dla wyników badań. Przykładowymi parametrami, których wartość może istotnie wzrosnąć są kinaza kreatynowa, ferrytyna, białko CRP. Także leki stosowane w leczeniu kontuzji lub innych stanów chorobowych mogą wpływać na wyniki badań, np.: uszkadzając komórki wątroby. W takiej sytuacji, przed badaniami należy skonsultować się z lekarzem, aby ustalić, jakie parametry mogą być badane.

W jednym laboratorium

Na rynku jest wiele firm produkujących aparaturę diagnostyczną oraz odczynniki do badań krwi, a oznaczanie tych samych substancji może być wykonywane różnymi metodami. Laboratoria stosują często różne zakresy referencyjne oraz podają wyniki w różnych jednostkach. To wszystko sprawia, że zestawienie ze sobą wyników badań krwi tej samej osoby, wykonywanych w różnych laboratoriach, może dać nieoczekiwane, mylne rezultaty. Aby zatem zwiększyć wartość porównawczą badań, warto wykonywać je w tym samym laboratorium.

Jak badać krew – podsumowanie

Okresowe badania krwi są istotnym elementem oceny stanu zdrowia. Aby uniknąć niepotrzebnych błędów, mogących istotnie wpłynąć na wyniki badań, należy pamiętać o następujących regułach: