Intensywny trening fizyczny prowadzi do przebudowy mięśnia sercowego. Ustanowienie górnej granicy normy fizjologicznego przerostu mięśnia sercowego w odpowiedzi na systematyczne uprawianie sportu jest niezwykle istotne. Pozwala różnicować to, co jest jeszcze fizjologią od patologicznego przerostu mięśnia lewej komory serca. W 2004 roku ukazała się na łamach European Journal of Applied Physiology praca poświęcona temu zagadnieniu.
1 Przebadano 442 zawodowych sportowców. 306 mężczyzn, 136 kobiet. U 11 sportowców (2,5 % ) uprawiających takie sporty jak judo, narciarstwo, kolarstwo, triathlon, rugby i tenis stwierdzono grubość ściany mięśnia lewej komory powyżej 13 mm, co może sugerować zjawisko kardiomiopatii przerostowej i wymaga dalszych badań. U 18 sportowców (5,8%) wykazano wewnętrzny wymiar lewej komory serca w rozkurczu 60 mm, przy górnym limicie 65 mm. Wśród kobiet u żadnej z zawodniczek nie zaobserwowano grubszej ściany mięśnia sercowego niż 11mm, zaś wymiar rozkurczowy lewej komory był mniejszy niż 60 mm.
Wniosek płynący z pracy był następujący. Zaproponowano górne limity grubości ściany mięśnia sercowego dla mężczyzn 13 mm, dla kobiet 11 mm oraz wewnętrznego wymiaru lewej komory u mężczyzn 65 mm, u kobiet 60 mm. Wartości większe wskazują na podejrzenie kardiomiopatii przerostowej lub rozstrzeniowej i szczególnie wymagają dodatkowych badań. Oczywiście nie są to jedyne zmiany, które trzeba wziąć pod uwagę – ważna jest też analiza EKG, objawy, wywiad rodzinny.
Kolejna ciekawa praca, którą znalazłem, dotyczyła fizjologii wysiłku fizycznego i funkcji serca u kobiet startujących na dystansie ironman. Celem badania była ocena funkcji lewej i prawej komory serca u atletek startujących na średnim i długim dystansie. Grupa badana liczyła 33 kobiety z czego 15 to zawodniczki PRO a 18 amatorki.
Wszystkie uczestniczki wypełniły ankietę w której określiły wiek, masę, wskaźnik masy ciała (BMI ), % tkanki tłuszczowej, czas pływania i dystans pływania / tydzień, podobnie czas i dystans jazdy rowerem oraz czas i dystans biegania. Określiły również lata treningu. Poziom wydolności tlenowej określono wykonując badanie na ergospirometrze – celem określenia maksymalnej wydolności tlenowej. Wykonano również badanie echokardiograficzne. Parametry echokardiograficzne obejmowały wymiary jam serca – przegrody międzykomorowej w skurczu i rozkurczu, wymiar końcowo-rozkurczowy lewej komory oraz grubość ściany tylnej lewej komory. Dodatkowo określano kurczliwość lewej komory.
Kryterium włączenia do badania był start na co najmniej jednych zawodach na średnim dystansie.
Jakie wnioski płynęły z pracy?
Nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic parametrów echokardiograficznych między zawodniczkami profesjonalnymi a amatorkami. Jednak zmiany o typie łagodnego przerostu koncentrycznego mięśnia sercowego stwierdzono u 17 kobiet (51% ) a u 6 (18%) konieczna była dodatkowa diagnostyka w kierunku kardiomiopatii przerostowej. Parametry echokardiograficzne lewej i prawej komory nie uległy zmianie pomimo długiego czasu treningu i uczestnictwa w zawodach na dystansie długim (amatorki 5,4 +/-2,8 lat vs 7,6+/-5,8 lat zawodniczki pro). Wszystkie uczestniczki badania nie wykazały cech przerostu prawej komory oraz zaburzeń kurczliwości lewej komory serca.
Za sprawą mojego kolegi kardiologa sportowego wpadł mi w ręce artykuł poświęcony zagadnieniu włóknienia mięśnia sercowego u Triathlonistów wykrywanego w Rezonansie Magnetycznym Serca.
Z danych z piśmiennictwa naukowego wynika, że lokalne ogniska włóknienia mięśnia sercowego występują u nawet 50% sportowców nie wykazujących objawów choroby lub nieprawidłowości. Celem pracy było zbadanie 83 bezobjawowych triathlonistów trenujących powyżej 10 godzin tygodniowo (średni wiek uczestników badania 43 lata +/- 10, 65% stanowili mężczyźni). Grupę kontrolną stanowiło 36 osób trenujących mniej niż 3 godziny tygodniowo. Wszyscy uczestnicy badania zostali również scharakteryzowani pod kątem parametrów takich jak ciśnienie tętnicze skurczowe, rozkurczowe, parametrów morfotycznych krwi jak hematokryt, wysokoczuła troponina T czy marker niewydolności serca NT- pro BNP.
Każdy z uczestników badania miał przeprowadzony test ergonometryczny, aby określić maksymalny pułap tlenowy VO2 max. Pomiary rezonansu magnetycznego obejmowały frakcję wyrzutową lewej i prawej komory, wymiary lewej i prawej komory serca (EF), masę lewej komory serca. Badanie potwierdziło obecność ognisk włóknienia u 9 z 54 (17%) triathlonistów płci męskiej. U żadnej z kobiet nie zaobserwowano tego typu zmian. U sportowców z ogniskiem włóknienia (LGE +) częściej dochodziło do wysiłkowych, szczytowych skoków ciśnienia tętniczego (213+/- 24 mm Hg) w porównaniu ze sportowcami bez ognisk włóknienia (LGE-), u których szczytowe wartości ciśnienia tętniczego wynosiły (194+/- 26 mm Hg). Masa lewej komory u sportowców (LGB+) była statystycznie większa w porównaniu z (LGE-). Sportowcy (LGE +) częściej uczestniczyli w zawodach sportowych na średnim dystansie i na dystansie ironman aniżeli (LGE-). Dystanse powyżej 1880 km podczas zawodów w sezoniestanowił czynnik rokowniczy rozwoju włóknienia z wysoką czułością i swoistością. Podobną korelacje wykazano z występowaniem szczytowych skoków ciśnienia tętniczego i dystansem pływania w zawodach powyżej 41 km w sezonie.
Jednym z głównych wniosków płynących z pracy było to, że włóknienia mięśnia sercowego nie zaobserwowano u kobiet.3
Adaptacja układu krążenia do wysiłku fizycznego zależy od jego rodzaju. Z danych z piśmiennictwa wiemy, że kolarstwo oraz wioślarstwo to sporty, które najbardziej wpływają na wielkość jam serca oraz grubość ścian mięśnia sercowego. Sportowcy wykonujący trening siłowy, mają największą grubość ścian serca. Różnica między triathlonistami a kolarzami polega na tym, że triathloniści trenują również bieganie, zaś trening kolarski zawiera więcej elementów siłowych. Zmiany funkcjonalne serca triathlonistów są bardziej zbliżone do zmian obserwowanych u biegaczy.
Dlaczego zagadnienie to jest tak bardzo ważne?
Zarówno obserwacja lokalnych ognisk mikrowłóknienia, czy obserwacja zmian echokardiograficznych pozwala zmniejszyć ryzyko nagłej śmierci sercowej. Nagła śmierć sercowa, częściej występuje u mężczyzn. Najczęściej spowodowana jest niemym niedokrwieniem mięśnia sercowego, kardiomiopatią przerostową lub rozstrzeniową czy arytmogenną dysfunkcją prawej komory serca.
Niewiele jest prac polskich poświęconych badaniu triathlonistów – ocenie parametrów echokardiograficznych Czytając piśmiennictwo zastanawiałem się, czy nie można by spróbować wykonać takiego badania w naszych warunkach. Krótka burza mózgów, kilka wykonanych telefonów i powoli kształtuje się projekt.
Wraz z dr hab. med Łukaszem Małkiem – kardiologiem sportowym, Akademią Triathlonu i przychodnią GRUMED w Grudziądzu, planujemy wykonywać badania echokardiograficzne oraz EKG wraz z pomiarem ciśnienia tętniczego. Przeprowadzimy je u wszystkich chętnych, startujących w zawodach triathlonowych, które wybierzemy w momencie określenia kalendarza startów na ten lub przyszły rok.
Wszystkich chętnych poprosimy o uzupełnienie ankiety online. Będzie ona zawierała kilka pytań dotyczących danych populacyjnych – wiek, płeć, wskaźnik masy ciała BMI, wzrost, waga, a także pytania o czas i dystanse poszczególnych dyscyplin triathlonowych, lata treningu, stosowane używki. Jeśli posiadacie zegarki z pomiarem tętna interesowałby nas również poziom kalkulowanego pułapu tlenowego (VO2 max). Pozyskane dane zostaną wykorzystane do napisania publikacji naukowej, dlatego każdy z uczestników przed badaniem podpiszę zgodę na ich późniejsze wykorzystanie w takim właśnie charakterze.
Ankieta z pytaniami wkrótce pojawi się na stronach AT. Relacje z wykonywanych badań uzyskane wyniki oraz wnioski będą również zmieszczone na stronie Akademii Triathlonu. Badanie będzie bezpłatne dla wszystkich startujących.
Z triathlonowym pozdrowieniem dla wszystkich czytelników
dr Sebastian Woźniak
Instagram: zmeczonydoktorek
A dla wszystkich którzy dotrwali do końca tego artykułu mały bonus w postaci
„Triathlon Rap”
https://www.youtube.com/watch?v=UYEJWVDdux4&pbjreload=10
Piśmiennictwo:
-
„Claessen C, Claessens P, Claessens M i wsp”Echocardiographic and physiological performance characteristics of triathletes”. Can J Cardiol. 2000 Aug;16(8):993-1002.
-
Leischik R, Spelsberg N, Littwitz H, i wsp.”Physiological performance and cardiac funkction in female ironman- triathletes American Journal of Sports Science 2014:2(2):41-47
-
Tahir E, StarekovaJ, Muellerleile K, i wsp””Myocardial Fibrosis in Competitive Triathletes Detected by Contrast – Enhanced CMR Correlates With Exercise – Induced Hypertension and Competition History” JACC:Cardiovascular Imaging 2017
