Czym jest trening mentalny? Kto powinien korzystać z pomocy psychologa sportowego? Na czym polega współpraca z ekspertem w tej dziedzinie?
ZOBACZ TEŻ: Ida Cewińska: „Szczęśliwi i spełnieni rodzice dają dobry przykład”
Kamil Damentka, były triathlonista, obecnie działający w psychologii sportu wyjaśnia, na czym polega praca psychologa sportowego, jak działa trening mentalny, dlaczego pomaga osiągnąć sukces nie tylko sportowy, ale również życiowy.
Nikodem Klata: W 2021 roku odszedłeś z triathlonu i postanowiłeś w pełni skupić się na psychologii sportu jednocześnie trenując bieganie. Dlaczego podjąłeś taką decyzję?
Kamil Damentka: Kończyłem swoje starty w kategorii młodzieżowca do lat 23. Gdy zaczynałem przygodę z triathlonem, wiedziałem, że to będzie dla mnie moment, w którym będę mógł odpowiedzieć sobie na pytanie, czy jestem w stanie pójść w kierunku zawodowym. Zawsze igrzyska olimpijskie to było coś, co było moim największą motywacją. Wiedziałem, że w wieku 23 lat zadecyduję co dalej robić ze swoją przyszłością. Wtedy pojawiało się sporo problemów zdrowotnych. Powiedziałem sobie, że kocham ten sport, ale wiem, że doszedłem do takiego etapu, w którym będzie mi trudno wejść na jeszcze wyższy poziom i walczyć o najwyższe cele. Po ostatnim sezonie jako młodzieżowiec postanowiłem zakończyć karierę.
NK: Dlaczego akurat psychologia sportu? Co sprawiło, że postanowiłeś pójść w tym kierunku?
KD: To był obszar, który zawsze mnie fascynował pod kątem tego, jak ważna jest nasza głowa, jak ważne jest dobre funkcjonowanie psychiki w sporcie. Nie tylko w kontekście osiągania jak najlepszych rezultatów, ale też w kontekście dobrego samopoczucia i czerpania radości ze sportu.
Zawsze lubiłem się uczyć. Mimo treningów na najwyższym poziomie dbałem o aspekt edukacyjny. Po maturze nie poszedłem od razu na studia, ale zrobiłem rok przerwy, gdzie skupiłem się tylko na sporcie. Wtedy też zacząłem szukać mojej drogi poza sportem. Wiedziałem, że kariera kiedyś się skończy. Chciałem mieć plan B. Zacząłem dużo czytać, interesować się aspektem mentalnym i utwierdziłem się w przekonaniu, co chcę robić dalej. Rozpocząłem studia psychologiczne. Wiedziałem, że chcę zostać w sporcie, ale nie widziałem siebie w roli trenera, więc szukałem innych możliwości.
NK: Czy psychologia sportu, zwłaszcza w triathlonie jest mocno rozwiniętą dziedziną czy być może dopiero zaczyna się rozwijać?
KD: Cały czas rozwija się świadomość zarówno zawodników, jak i trenerów. Ogólnie w sporcie zmienia się świadomość dotycząca psychologii sportu, a w ostatnich latach bardzo mocno się zwiększyła. Coraz więcej mówi się o dbaniu o zawodnika, o tym, że chcemy, aby dobrze czuł się w sporcie i żeby mógł się rozwijać, czerpiąc tego radość. Przygotowanie mentalne jest integralną częścią treningu i to z roku na rok jest coraz częściej zawodnicy zwracają na to uwagę.
Psychologia sportu cały czas się rozwija, wzbogacając się o nowe techniki i pogłębiając wiedzę na temat znanych już obszarów. Zawodnicy posiadają wiedzę, że istnieje możliwość skorzystania z pomocy psychologa sportu, który może wspomóc proces treningowy i przez to zrealizować zarówno sportowe jak i życiowe cele.
NK: Sportowcy stają się bardziej świadomi?
KD: Zdecydowanie. Przygotowanie mentalne to nie jest tylko sposób na radzenie sobie z problemami. To jest też rozwijanie się, dbanie o siebie.
Dzieje się to też za sprawą otwartości innych sportowców, którzy dzielą się doświadczeniami ze swoich współprac z psychologami, mówiąc, jaki to miało na nich wpływ.
ZOBACZ TEŻ: Oddech co 2 czy co 3 ruchy? Jak pływać?
NK: W powszechnie panującej opinii istnieje przeświadczenie, że psycholog sportowy potrzebny jest tylko w momencie kryzysu, by pomóc zawodnikowi, który ma problem. Czy faktycznie tak jest? Na czym polega praca psychologa sportowego? W czym ma pomóc?
KD: Pierwsze skojarzenie, które często się nasuwa to właśnie problemy. I oczywiście pomagamy zawodnikowi np. radzić sobie ze stresem, bo stres jest nieodzowną częścią sportu, więc zależy nam na tym, żeby zawodnik mógł optymalnie funkcjonować pomimo tego stresu. Ale psycholog będzie pomagał też w wykorzystywaniu optymalnego przygotowania mentalnego pod kątem dobrego startowania, czyli nauki koncentracji, wyznaczenia celów, nastawienia, oczekiwań, wymagań. Jednym z naszych zadań jest też po prostu zagwarantowanie wsparcia.
Jest też wiele umiejętności, które nawet podczas oglądania danej dyscypliny, nasuwają się jako istotne. W triathlonie jest to długotrwały wysiłek, który wymaga utrzymania koncentracji przez długi czas, tego, aby rozplanować dystans strategicznie, być uważnym na to, co się dzieje w trakcie rywalizacji. Rozmawiając o psychologii sportu, zauważamy, że umiejętności mentalnych jest bardzo dużo. Optymalne zarządzenie nimi będzie pomagało w tym, że energię, którą wkładamy w wysiłek fizyczny, będziemy mogli przełożyć na jak najlepszy start.
Współpracując z zawodnikiem, chcę poznać, jak on funkcjonuje w sporcie. Każdy zawodnik będzie miał swoje oczekiwania i potrzeby. Ja chcę przede wszystkim go zrozumieć, a następnie wchodząc w aspekt związany z treningiem i z zawodami pomóc w tym, by mógł startować na miarę swoich możliwości, na miarę poziomu, który jest dla niego satysfakcjonujący. Aby mógł cały czas się rozwijać i po prostu czerpać jak największą radość ze sportu.
NK: Coraz więcej osób zwraca uwagę na to, że jednym z najważniejszych elementów w drodze do sukcesu sportowego jest mindset. Zgadasz się z tym stwierdzeniem?
KD: Na pewno jest on bardzo ważny. Nie oddzielimy nastawienia mentalnego od treningu sportowego. Każdy z nas ma swoje motywacje, cele. Każdy robi coś innego, wkładając w to mnóstwo pracy i czasu. Tak jak na treningach ćwiczymy pewne umiejętności fizyczne, tak samo zależy nam na tym, żeby dbać o aspekt mentalny. Nie wyobrażam sobie, żeby bez niego móc dobrze funkcjonować.
NK: Co to jest trening mentalny? Jak powinien wyglądać i na czym się opiera?
KD: Do treningu mentalnego możemy podejść jak do zwykłego treningu. Bazując na teorii sportu, trening sportowy możemy podzielić na cztery części: trening fizyczny, techniczny, taktyczny i mentalny. One wszystkie się przenikają. Nie mogą istnieć bez siebie.
Jeśli chodzi o trening mentalny, to zastanawiamy się jakie elementy są istotne z punktu widzenia danej dyscypliny. Psychologia sportu daje ramy teoretyczne, aby móc opracować plan treningu. Jest szereg umiejętności, które możemy ćwiczyć. Rozwijanie tych umiejętności to jest rozwijanie mentalnych mięśni, które tak samo wymagają treningu. One nie są nam dane od razu. Musimy je wyćwiczyć w cierpliwy, systematyczny sposób. Dobrym przykładem jest koncentracja. Na początku zaczynamy w ogóle zauważać rzeczy, które są ważne, na których warto się skupiać podczas wysiłku, sprawdzamy, co nam pomaga a co przeszkadza. Najpierw robimy to podczas spotkania i rozmowy, później wprowadzamy to z zawodnikiem podczas treningu, a w dalszej kolejności podczas zawodów.
Triathlon wymaga wielu godzin treningów, często mamy do zrealizowania trening samemu, z przysłowiowej kartki. Bardzo ważne jest to, żeby zawodnik czuł siebie. Wiedział, jak czuje się pod kątem nastawienia psychicznego. Ważny jest aspekt świadomości oraz koncentracji. Warto rozpracować z zawodnikiem dystans, na jakim chce startować, na co zwracać uwagę, co jest dla niego ważne.
Jako psychologowi zależy mi też, aby wypracować z zawodnikiem to, aby był obecny „tu i teraz” – aby na wyścigu nie rozpraszały go np. demotywujące myśli. Kolejna umiejętności, która jest ważna to radzenie sobie z emocjami. Warto zauważać, w jaki sposób reagujemy na różne wydarzenia, być uważnym na to, co przeżywamy.
ZOBACZ TEŻ: Ile powinieneś ważyć w dniu startu? Mniej znaczy lepiej?
NK: Czy psycholog sportowy i trener przygotowania fizycznego współpracują ze sobą?
KD: Fajnie, żeby psycholog sportowy, zawodnik i trener współpracowali razem. Trener jest tą osobą, która odpowiada za proces treningowy. Ja widzę bardzo dużą rolę psychologa sportu jako członka sztabu szkoleniowego. Integralnej osoby w tym procesie. Ma wspierać zarówno zawodnika, jak i być pomocny dla trenera. Coraz częściej psychologowie sportu zapraszani są do współpracy, tworząc cały zespół pracujący na to, żeby pomagać zawodnikowi. Nie ma dla nas nic nadzwyczajnego w tym, że fizjoterapeuta, lekarz czy dietetyk jest częścią sztabu. Tak samo jest w nim miejsce dla psychologa, pod kątem pomocy i wsparcia w wyzwaniach danej dyscypliny.
W bardzo wiele rzeczy, które wypracowuje się w gabinecie, ważne jest, aby był włączony trener, ponieważ ma on swoją perspektywę treningową, która jest cenna. Taka współpraca sprawia, że zawodnik ma coraz większe korzyści. Zawodnik widzi, że działa na jednym, zintegrowanym systemie treningowym.
NK: Czy można wypracować „mindset zwycięzcy”? Każdy może go osiągnąć?
KD: Nie ma czegoś takiego jak jeden mindset który, jeżeli dany zawodnik osiągnie, to będzie go można nazwać mindsetem zwycięzcy. Każdy z nas jest różny. Dla każdego jego optymalny mindset będzie czymś zupełnie różnym.
Dla mnie ważne jest to, aby zawodnik mógł optymalnie funkcjonować, żeby mógł czerpać radość z tego, co robi, poprawiać się, czerpać ze sportu pod kątem innych aspektów życia. Jeżeli zawodnik coś takiego osiąga, robi swoją „robotę” i cieszy się z tego, to jest mindest, który mu służy.
NK: Kto powinien korzystać z usług psychologa sportowego? To coś zarezerwowanego dopiero dla topowych sportowców, czy age-grouperzy również mogą/powinni korzystać?
KD: Uważam, że to jest dla każdego. Każdy będzie miał inne potrzeby i dla każdego psycholog sportu może być pomocny w inny sposób.
W triathlonie zawodowym mamy godziny poświęcone na treningi i tutaj będą ważne umiejętności związane z regeneracją, z koncentracją na poszczególnych jednostkach, praca nad presją, oczekiwaniami, ze startami w różnych regionach świata.
Specyfika triathlonu dla osób trenujących amatorsko będzie oczywiście inna, ale też wymagania będą inne. Osoba, startująca w ramach age-grup musi łączyć sport z pracą, obowiązkami rodzinnymi. Jest szereg wyzwań, z którymi taka osoba mierzy się, aby trenować dyscyplinę, którą bardzo lubi. W tym wszystkim musi dobrze zarządzać czasem i wieloma innymi czynnikami. Tutaj będzie ważna pomoc we wskazaniu tego, na co zwracać uwagę, w zrozumieniu tego, jak się czuję, w wyznaczeniu celów, śledzenia postępów.
ZOBACZ TEŻ: Czy da się nauczyć pływać online?
